Đặc điểm và xu hướng biển đổi của tín ngưỡng Thành hoàng trong cộng đồng cư dân ven biển ở Việt Nam hiện nay

Abstract

Lịch sử hình thành và phát triển các cộng đồng cư dân ven biển Việt Nam gắn liền với lịch sử di dân và phát triển lãnh thổ về phía Nam. Quá trình nhận thức, thích ứng với biển đã kiến tạo nên đặc trưng văn hóa vùng ven biển và hải đảo so với các vùng miền khác trên cả nước. Trong điều kiện sinh thái biển, các cộng đồng cư dân ven biển Việt Nam, một mặt, duy trì các tín ngưỡng đã có, mặt khác, kiến tạo thêm nhiều lớp thần linh biển, cùng hệ thống nghi lễ, lễ hội, diễn xưởng đặc thù. Tính phổ quát của tín ngưỡng Thành hoàng ở vùng ven biển là minh chứng quan trọng cho lịch sử "hướng ra biển" của nhiều thế hệ cư dân, là dấu ấn của làng Việt trên không gian sinh thái ven biển, hơn nữa còn là những “cột mốc tâm linh” đánh dấu chủ quyền lãnh hải đất nước. Trên cơ sở tiếp cận Tôn giáo học và phân vùng văn hóa, bài viết tập trung phân tích các đặc điểm tín ngưỡng Thành hoàng trong cộng đồng cư dân ven biển Việt Nam trên các phương diện: đối tượng thiêng, cơ sở thờ tự, nghi lễ, lễ hội; từ đó chỉ ra một số xu hướng biến đổi của tín ngưỡng này trong bối cảnh hiện nay. Bài viết sử dụng tư liệu của các học giả đi trước và tài liệu khảo sát thực tế tại một số địa phương thuộc các tỉnh/ thành phố: Quảng Ninh, Đà Nẵng, Bình Thuận, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bạc Liêu và Cà Mau trong thời gian từ năm 2022-2023.