“Làm ăn kiên cố”: Giao đất rừng, nông nghiệp thị trường và vấn đề hưởng dụng đất đai ở người M’nông, Đắk Nông hiện nay

Abstract

Khoảng hai thập kỉ qua, trong nỗ lực nhằm cải thiện cuộc sống và để hòa nhập với sự phát triển chung, các cộng đồng người M'nông ở Đắk Nông đã chuyển từ canh tác nương rẫy truyền thống sang trồng cây công nghiệp dài ngày. Song song với quá trình chuyển đổi mô hình sản xuất là việc thực hiện chính sách giao đất, giao rừng của nhà nước cho hộ gia đình. Sự chuyển đổi từ thực hành sinh kế và quan hệ xã hội về đất đai cổ truyền sang cách thức làm ăn và quan hệ xã hội về đất đai mới mang tính "kiên cố" được tin là sẽ giúp người dân nâng cao điều kiện sống. Không thể phủ nhận rằng chính sách giao đất, giao rừng và mô hình sản xuất mới đã giúp nhiều hộ gia đình cải thiện được cuộc sống và sinh kế của họ một cách đáng kể. Tuy nhiên, sự chuyển đổi này cũng làm cho nhiều gia đình đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong tiếp cận đất đai và thực hành sinh kế. Giao đất, giao rừng với các quyền đi kèm đã hợp pháp hóa việc loại trừ nhiều người ra khỏi việc tiếp cận đất đai của cộng đồng. Sự thay thế mô hình canh tác nương rẫy bằng cây công nghiệp lâu năm làm cho sự loại trừ mạnh hơn bởi khác với mô hình sản xuất cổ truyền, đất dùng để trồng cây công nghiệp là cố định lâu dài, không thể dùng để trồng cây khác và chia sẻ cho người khác. Trước bối cảnh sản xuất và quan hệ xã hội về đất đai mới, trong khi nhiều người có cơ hội giàu lên thì sinh kế của nhiều gia đình rơi vào cảnh bắp bênh, không lối thoát.