Nghệ thuật Phật giáo Mật tông Champa trong bối cảnh Đông Nam Á thế kỉ IX - X: Khảo cứu ngẫu tượng Vajrapāni thờ tại hang động Non Nước - Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng

Abstract

Vương quốc Champa sở hữu một hệ thống cảng - thị quốc tế sầm uất nhờ vị thế địa lý ven biển thuận lợi kết nối các tuyến hàng hải giữa Nam Á và Đông Á. Những chứng cử khảo cổ học và lịch sử chỉ ra rằng Phật giáo được truyền bá vào Champa rất sớm nhờ các thương nhân và sứ thần. Mặc dù, sư Nghĩa Tịnh, một hành giả Trung Hoa, ghi nhận rằng các học phái Phật giáo nguyên thuỷ phổ biến tại Champa vào thế kỉ VII; tuy nhiên từ thế kỉ VIII trở đi, sinh hoạt Phật giáo tại đây tiếp nhận khuynh hướng mới của Mật tông Đại thừa từ các quốc gia ở phương Nam. Văn khắc Champa vào thế kỉ IX - X cung cấp chứng cứ thuyết phục để nhận thức rằng Mật tông Đại thừa đã được tầng lớp thượng lưu bảo trợ và tạo ảnh hưởng mạnh tại vương quốc này. Năm 875, vua Jaya Indravarman cho thành lập Phật viện Lakśmīndra-Lokeśvara tại Đồng Dương, nay thuộc tỉnh Quảng Nam; cơ sở thờ tự đồ sộ này là một biểu tượng cho sự phát triển rực rỡ của Mật tông tại Champa. Bài viết này khảo cứu ngẫu tượng Vajrapāņi hay Kim Cang Thủ thuộc phong cách nghệ thuật Đồng Dương, thế kỉ IX - X, thờ tại động Chiêm Thành, chùa Linh Ứng- Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng, qua đó, mang lại những hiểu biết thiết thực về hoạt động của Phật giáo Đại thừa tại Champa trong mối tương tác văn hoá liên vùng ở châu Á.