Quá trình thay đổi thế giới quan văn minh của trí thức Nho học Việt Nam và sự chấm dứt của quan hệ triều cống Việt Nam - Trung Quốc nửa cuối thế kỉ XIX từ góc nhìn văn hóa

Abstract

Bài viết này sẽ xem xét quá trình chấm dứt quan hệ triều cống giữa Việt Nam - Trung Quốc trong mối quan hệ với sự thay đổi về nhận thức của các quan lại và trí thức của triều Nguyễn vào cuối thế kỉ XIX. Trong khi hầu hết các nghiên cứu đi trước chủ yếu xem xét sự chấm dứt của hệ thống triều cống Trung Hoa và quan hệ triều cống giữa Việt Nam và Trung Quốc như một vấn đề chính trị - ngoại giao, nghiên cứu này sử dụng tiếp cận từ văn hóa - tư tưởng để đánh giá vấn đề này thông qua việc làm rõ sự chuyển biến về tư tưởng của các sĩ phu Việt Nam từ hai khía cạnh: sự suy giảm niềm tin về các giá trị và sức mạnh truyền thống của trật tự Trung Hoa, cùng với đó là sự tiếp thu văn minh phương Tây theo các mục đích thực dụng. Các nhân tố này không chỉ góp phần thúc đẩy suy thoái trật tự triều cống vốn đã bị tác động mạnh mẽ bởi các hiệp ước bất bình đẳng mà Việt Nam và Trung Quốc kí kết với phương Tây dẫn tới sự chấm dứt thể chế ngoại giao truyền thống giữa hai quốc gia, mà nó còn góp phần lí giải bối cảnh và kết quả diễn ra trong diễn trình lịch sử và văn hóa ở Việt Nam trong giai đoạn chuyển đổi từ cuối thời kì phong kiến cho đến giai đoạn đầu của thời kì thực dân hóa.