Một số vấn đề về thanh điệu trong các ngôn ngữ

Abstract

Thanh điệu (TĐ) là một đơn vị âm vị học siêu chiết đoạn vừa có chức năng từ vựng vừa có chức năng ngữ pháp. Tuy vậy, TĐ không thể độc lập đứng một mình mà cần kết hợp với các đơn vị chiết đoạn để thực hiện vai trò âm vị của mình. Dựa vào những đặc điểm ngữ âm như âm vực, đường nét của cao độ mà người ta chia ngôn ngữ có thanh điệu thành hai nhóm khác nhau (Reetz và Jongman, 2020). Tương ứng với hai nhóm ngôn ngữ đó, IPA (2020) có hai bộ kí hiệu có thể lựa chọn để miêu tả TĐ tuỳ vào loại hình ngôn ngữ hoặc vì mục đích cụ thể nào đó. Số lượng thanh điệu trong ngôn ngữ dao động đáng kể, từ đơn giản nhất là hai thanh, đến phức tạp nhất là tám thanh. Số lượng các thanh trong một ngôn ngữ đôi khi khác nhau do chúng được xem xét ở các quan điểm khác nhau. Một cách hợp lí nhất là, số lượng thanh chính của một ngôn ngữ là tất cả các thanh trong ngôn ngữ đó cần phải được xem xét trong cùng một môi trường ngữ âm đồng nhất, và các thanh đó phải được xác lập các cặp từ tối thiểu khác nghĩa nhau, hoặc các đơn vị ngữ pháp có từ loại khác nhau. Kí hiệu IPA cần được áp dụng một cách hợp lí để chỉ âm vực và âm điệu của TĐ ở hai nhóm ngôn ngữ khác nhau.