Không gian nghệ thuật trong thơ thiền Hải Lượng thiền sư

Abstract

Không chỉ được người đương thời ca tụng tài năng quân sự, chính trị, ngoại giao kiệt xuất, Hải Lượng thiền sư (Ngô Thì Nhậm) còn được được biết đến như một bậc kì tài về văn chương. Ông ghi dấu ấn rõ nét trong làng văn chương dưới thời Tây Sơn với đa dạng các thể loại, đặc biệt ở bộ phận thơ thiền. Bằng phương pháp nghiên cứu thi pháp kết hợp với các phương pháp phân tích cấu trúc, thống kê và so sánh, bài viết phân tích đặc điểm không gian nghệ thuật trong sáng tác thơ thiền của tác giả. Kết quả nghiên cứu cho thấy, không gian nghệ thuật trong thơ thiền Hải Lượng thiền sư được thể hiện chủ yếu qua không gian nhà chùa, thiền viện và một số ít bài là không gian đất Phật. Qua khảo sát các bài thơ thiền của tác giả, bài viết đưa ra ba đặc điểm chính của không gian nghệ thuật, cụ thể: (1) Không gian an định thân tâm, hỗ trợ con người đạt đến cảnh thiền trong thực tại; (2) Không gian hài hòa với cảnh quan thiên nhiên và tương thông với vũ trụ; (3) Không gian phát xuất các tín hiệu thiền qua đó thức tỉnh nhân tâm giữa đời bề bộn. Từ đó, bài viết hướng đến mục đích trọng tâm là làm rõ cảm quan và triết lí thiền được tác giả thể nghiệm qua không gian nghệ thuật trong bộ phận thơ thiền.