Ẩn dụ ý niệm “Người phụ nữ là trăng” trong văn học trung đại Việt Nam

Abstract

Hiện tượng tự nhiên “trăng” là đối tượng văn học phổ biến của nhiều dân tộc trên thế giới, văn học trung đại Việt Nam cũng không ngoại lệ. Trong quá trình tri nhận để nhận thức về người phụ nữ và lí giải về thế giới xung quanh người phụ nữ, ý niệm “trăng" trong văn học trung đại Việt Nam dựa trên cơ sở lí thuyết ẩn dụ ý niệm được mở rộng, mang lại nghĩa ẩn dụ và nội hàm văn hóa phong phú. Với 29 dụ dẫn, 48 lượt xuất hiện và 38 biểu thức ẩn dụ trong số 2.781 biểu thức ẩn dụ và hoán dụ biểu thị ý niệm người phụ nữ được khảo sát từ 71 tác phẩm chữ Nôm của văn học Trung đại Việt Nam (thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX), trên cơ sở lí thuyết Ẩn dụ Ý niệm của Ngôn ngữ học tri nhận, trên nền tảng âm dương trong thuyết Tam Tài Thiên - Nhân - Địa của triết học cổ đại phương Đông, bài nghiên cứu này đã xác lập được 3 hệ thống ánh xạ giữa nguồn-đích trăng - Người phụ nữ: (1) Các loại phụ nữ là các loại trăng, (2) Tuổi đời của người phụ nữ là chu kì mọc lặn của trăng, (3) Hình dáng các bộ phận trên gương mặt người phụ nữ là hình dáng của trăng; đã giải mã được lí do các thuộc tính của miền nguồn trăng được kích hoạt để ánh xạ đến các thuộc tính của miền đích người phụ nữ, tức cả trăng và người phụ nữ đều thuộc phần âm của vũ trụ; đã chứng minh được vũ trụ quan của người Việt xưa trong mối quan hệ nguồn-đích trăng - người phụ nữ.