Ước tính phát thải khí nhà kính và hiệu quả kinh tế: Mô hình chuyên canh lúa tại xã Ninh Quới và luân canh lúa - tôm tại xã Ninh Thạnh Lợi, huyện Hồng Dân, tỉnh Bạc Liêu

Abstract

Đồng bằng sông Cửu Long là khu vực trọng điểm về sản lượng lúa và chịu ảnh hưởng mạnh bởi biến đổi khí hậu. Nghiên cứu được tiến hành tại xã Ninh Quới với mô hình chuyên canh lúa và xã Ninh Thạnh Lợi với mô hình luân canh lúa - tôm nhằm ước tính phát thải khí nhà kính, đánh giá hiệu quả kinh tế và hiệu quả năng lượng của hai mô hình sản xuất này. Số liệu thu thập từ 60 hộ nông dân được xử lý và phân tích thống kê mô tả, kiểm định T-Test, đánh giá vòng đời (LCA), phân tích hiệu quả tài chính, phân tích năng lượng, và phân tích đánh đổi môi trường – tài chính. Kết quả cho thấy tổng phát thải GHGs ở mô hình lúa – tôm cao hơn (1.204 ± 116 kg CO2e/1.000 m2/năm) so với mô hình chuyên lúa (1.063 ± 45,3 kg CO2e/1.000 m2/năm), do phát thải CH4 từ ruộng tôm ngập nước kéo dài. Nguồn phát thải chủ yếu ở cả hai mô hình là từ quản lý đất (chiếm >80%) và sử dụng phân đạm, trong khi mô hình lúa – tôm còn phát sinh thêm từ vôi, điện và thức ăn tôm. Tuy nhiên, mô hình lúa – tôm lại có hiệu quả tài chính tốt hơn, với chỉ số lợi nhuận/chi phí cao hơn 1,2 lần. Mô hình chuyên lúa hiệu quả hơn (101 g CO2e/1.000 VNĐ) so với lúa – tôm (188 g CO2e/1.000 VNĐ), nhưng nếu tính theo hiệu quả năng lượng, mô hình lúa – tôm cho ra 2.960 đồng thu nhập từ 1 MJ tiêu thụ, trong khi chuyên lúa chỉ tạo ra 2.340 đồng/MJ, từ đó có thể thấy mô hình chuyên canh lúa hiệu quả hơn về khía cạnh môi trường, còn mô hình luân canh lúa – tôm hiệu quả hơn về khía cạnh kinh tế và năng lượng. Nguồn phát thải chủ yếu từ quản lý đất và phân hóa học. Từ đó, nghiên cứu đề xuất các giải pháp giảm phát thải như tưới ngắt quãng (AWD), sử dụng phân bón chậm tan và than sinh học (biochar) để cải tạo nền đáy ao tôm.