Đánh giá hiệu quả kinh tế mô hình canh tác của người dân vùng đệm Vườn Quốc gia Tràm Chim trong bối cảnh biến đổi khí hậu

Abstract

Nghiên cứu được thực hiện trong thời gian từ tháng 11 năm 2024 đến tháng 2 năm 2025, tiến hành khảo sát 100 hộ dân tại vùng đệm VQG Tràm Chim với mục tiêu tìm hiểu hiện trạng mô hình canh tác hiện có của các hộ tại vùng đệm VQG Tràm Chim, phân tích các tác động từ các mô hình canh tác đối với sức khỏe môi trường tự nhiên, đánh giá hiệu quả kinh tế các mô hình canh tác hiện có, từ đó đề xuất mô hình canh tác hiệu quả, thích ứng với BĐKH. Phương pháp chủ yếu trong nghiên cứu này là khảo sát, phỏng vấn, so sánh đánh giá với các nghiên cứu có liên quan. Kết quả nghiên cứu cho thấy sinh kế chủ yếu của người dân nơi đây là canh tác lúa nước, chiếm 55% số nông hộ tham gia vì điều kiện tự nhiên nơi đây thuận lợi cho quá trình canh tác lúa với nguồn nước dồi dào tự hệ thống sông ngồi và kênh rạch cũng như lượng phù sa bồi đắp mỗi năm giúp cây lúa phát triển tốt, tiếp sau đó là kinh doanh/buôn bán và làm thuê tỷ lệ lần lượt là 18% và 16%, các mô hình có tỷ lệ thấp nhất lần lượt là đánh bắt cá với 8% và chăn nuôi 3%. Quá trình canh tác lúa nước đã có những tác động đáng kể đến môi trường và sức khỏe con người. Đất đai đã suy giảm do quá trình thâm canh nông nghiệp làm ảnh hưởng đến năng suất lúa, nguồn nước bị ô nhiễm do chất thải sinh hoạt và chất thải trong canh tác nông nghiệp, đặc biệt là ô nhiễm môi trường không khí do phát sinh khí nhà kính như khí methane (CH4) trong điều kiện đất ngập nước và khí nitrous oxide (N2O) từ phân bón hóa học và khí carbon dioxide (CO2) từ các máy móc hỗ trợ nông nghiệp và từ quá trình đốt rơm rạ sau thu hoạch lúa. Về khía cạnh hiệu quả kinh tế từ mô hình sinh kế, nghiên cứu cho thấy mô hình canh tác lúa nước có lợi nhuận về kinh tế tuy nhiên có sự khác biệt lớn và không đồng đều giữa các hộ. Lợi nhuận của nông hộ thấp nhất là 1 triệu đồng và của nông hộ cao nhất lên đến 16 triệu. Việc lợi nhuận ít hay nhiều phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: quy mô, diện tích và chi phí canh tác. Nhận thấy hiệu quả kinh tế từ lúa nước mang lại không quá cao, các nông hộ nên kết hợp trồng lúa nước và triển khai mô hình trữ cá vào mùa lũ để tận dụng nguồn tài nguyên sẵn có vào mùa lũ. Mô hình trữ cá mùa lũ kỳ vọng có thể giảm bớt lo lắng về lũ lụt, giúp các nông hộ có đủ thực phẩm để sử dụng và dự trữ trong mùa lũ, góp phần cải thiện an ninh lương thực tại khu vực. Hơn hết là tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho các thành viên trong gia đình, cải thiện thu nhập và nâng cao chất lượng cuộc sống.