Mối quan hệ giữa tích tụ ruộng đất và hiệu quả kỹ thuật trong sản xuất lúa ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long

Abstract

Theo Tổng cục thống kê (2023), Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là nơi sản xuất lúa gạo với sản lượng chiếm hơn 50% sản lượng lúa gạo cả nước. Tuy nhiên, ĐBSCL đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng trong sản xuất nông nghiệp đặc biệt là về lúa gạo. Do ảnh hưởng hệ quả của nghị định 64/1993/NĐ-CP cùng với những hạn chế trong hiệu quả thực thi Luật Đất đai 2013 làm cho diện tích đất bị phân mảnh nghiêm trọng gây cản trở trong tiến trình tích tụ ruộng đất nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp trong cả nước nói chung và ĐBSCL nói riêng. Tình trạng phân mảnh ruộng đất kéo dài không chỉ làm gia tăng chi phí sản xuất, mà còn cản trở việc ứng dụng cơ giới hóa và công nghệ tiên tiến vào sản xuất lúa. Tích tụ ruộng đất đang được xem là xu hướng tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả kỹ thuật và phát triển nền nông nghiệp quy mô lớn. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa tích tụ đất và hiệu quả kỹ thuật vẫn còn thiếu bằng chứng thực nghiệm rõ ràng, đặc biệt trong điều kiện sản xuất ở ĐBSCL. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm tìm ra mối liên hệ giữa hiệu quả kỹ thuật và quy mô đất tối ưu từ đó dựa trên các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kỹ thuật đề xuất giải pháp, nâng cao hiệu quả kỹ thuật theo quy mô đất tối ưu ở khu vực ĐBSCL. Nghiên cứu phỏng vấn ngẫu nhiên 748 hộ nông dân sản xuất lúa tại 6 tỉnh: Kiên Giang, Đồng Tháp, Hậu Giang, Sóc Trăng, An Giang và Cần Thơ, đại diện cho các nông hộ sản xuất lúa tại vùng ĐBSCL. Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu, dùng phương pháp phân tích chi phí- lợi ích (CBA- Cost-Benefit Analysis) để tính toán lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận của nông hộ trong quá trình sản xuất lúa. Sau đó sử dụng phương pháp phân tích màng bao dữ liệu (DEA- Data Envelopment Analysis) và mô hình hồi quy tuyến tính (OLS) để ước lượng hiệu quả kỹ thuật và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kỹ thuật của các nông hộ sản xuất lúa tại ĐBSCL đồng thời làm rõ mối quan hệ giữa tích tụ ruộng đất và hiệu quả kỹ thuật trong sản xuất lúa ở ĐBSCL,tìm ra quy mô đất tối ưu. Kết hợp với phân tích SWOT từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kỹ thuật theo quy mô đất tối ưu ở ĐBSCL. Kết quả cho thấy hiệu quả kỹ thuật định hướng đầu ra trung bình của các nông hộ trồng lúa ở ĐBSCL đạt 66,84%, phản ánh các nông hộ sản xuất lúa ở ĐBSCL còn có tiềm năng nâng cao thêm 33,16% năng suất đầu ra với mức đầu vào hiện có. Kết quả hồi quy OLS cho thấy các biến trình độ, diện tích của nông hộ có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả kỹ thuật trong sản xuất lúa của nông hộ, các biến mô hình canh tác và diện tích bình phương có ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả kỹ thuật. Kết quả phân tích hồi quy OLS cho thấy mối quan hệ giữa diện tích đất và hiệu quả kỹ thuật là mối quan hệ phi tuyến . Với trình độ và năng lực sản xuất hiện tại, nông hộ sẽ nâng cao được hiệu quả kỹ thuật thông qua việc sử dụng đầu vào hiệu quả hơn trong sản xuất lúa với ngưỡng quy mô 11,40 ha. Ngược lại, khi nông hộ sản xuất vượt ngưỡng quy mô tối ưu sẽ làm giảm hiệu quả kỹ thuật do không đủ năng lực quản lý. Kết quả còn cho thấy, tích tụ ruộng đất cần phải đi đôi với các yếu tố khác như trình độ, năng lực sản xuất và khả năng quản lý đầu vào,... của nông hộ mới có thể nâng cao hiệu quả kỹ thuật tối ưu và bền vững nhất.