Ấp Tây Sơn Nhất (thôn An Khê) qua tư liệu địa bạ

Abstract

Ấp Tây Sơn Nhất (thôn An Khê) là quê hương đầu tiên của anh em Tây Sơn trên vùng đất Đàng Trong. Thôn/ấp này vốn thuộc Tây Sơn thượng đạo - là nơi được Nguyễn Nhạc chọn để xây dựng căn cứ địa, lập đồn trại đầu tiên của nghĩa quân Tây Sơn. Địa bạ ấp Tây Sơn Nhất (lập năm 1805) và thôn An Khê (lập năm 1865) cung cấp những số liệu rất cụ thể về từng loại hình ruộng đất công tư. Việc phân tích số liệu các địa bạ này cho thấy sự biến động về hình thức sở hữu cũng như phân bố ruộng đất ở An Khê vào nửa đầu thế kỷ XIX, sau khi nhà Tây Sơn thất bại. Tính chất manh mún, nhỏ lẻ của ruộng đất ở đây đặc biệt là ruộng đất tư được lý giải một phần do vị trí địa lý, địa hình núi non. Nhưng quan trọng hơn, sự manh mún trong tư hữu ruộng đất của An Khê cần được xem xét thêm từ những ảnh hưởng của chính sách quân điền năm 1839 của Minh Mệnh thực thi với duy nhất tỉnh Bình Định. Mà mục đích sâu xa của chính sách này, theo chúng tôi, là sự trả thù của nhà Nguyễn, nhằm xóa bỏ những thành quả về ruộng đất mà phong trào Tây Sơn đã đem lại cho người dân ở Bình Định nói chung, An Khê nói riêng!