Sinh thái học tâm linh và tri thức bản địa trong ứng xử với môi trường tự nhiên

Abstract

Tri thức bản địa, túi khôn dân gian trong ứng xử với môi trường sống, thường được tích lũy và lưu truyền dưới các hình thức tín ngưỡng - tôn giáo, phong tục, cấm kỵ và ngôn ngữ - văn học truyền miệng, v.v… Bắt đầu từ nền tảng ấy, các nhóm dân tộc (khu vực văn hóa) phát triển thành hai mô hình tư duy cơ bản là “mô hình nhận thức” và “mô hình vận hành”. “Mô hình nhận thức” lấy đời sống tâm linh làm môi trường, vận động phát triển và hình thành nền tảng sinh thái - tâm linh hết sức phong phú. “Mô hình vận hành” lấy khoa học lý tính làm cơ chế, phát triển thành nền tảng khoa học - công nghệ hiện đại. Suốt một thời gian dài nhiều nhà khoa học tiên lượng rằng nền khoa học hiện đại cùng phương thức tư duy lý tính gắn với nó sẽ dần dà thay thế các mô hình tư duy truyền thống và dẫn dắt con người đi đến văn minh, song thực tiễn không phải như vậy, nhất là vấn nạn môi trường và dịch bệnh như hiện nay. Bài viết này chủ yếu phân tích tổng hợp một số lý luận chủ chốt của một số nhà khoa học khu vực và thế giới về đánh giá và vận dụng một số quan điểm lý thuyết về tri thức bản địa trên nền tảng sinh thái học tâm linh và bước đầu đề cập đến triển vọng phát triển ở Việt Nam hiện nay. Bài viết nhận định rằng, phía dưới ánh hào quang của sắc màu “huyễn hoặc” của tầng nối tâm linh chính là nền tảng khoa học sơ khai được dân gian đúc kết thành tri thức bản địa, trong nhiều trường hợp nó có thể giúp chữa lành những vết thương môi trường mà khoa học hiện đại bỏ cuộc.