Nỗ lực chấn hưng nho học của Lê Quý Đôn phạm trù Lý - Khí

Abstract

Sự suy giảm quyền lực của chế độ quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền nhà Lê và cuộc tranh chấp giữa hai thế lực Trịnh - Nguyễn vào thế kỷ XVIII ảnh hưởng trực tiếp đến địa vị chính thống của Nho giáo. Các nguyên tắc “chính danh định phận”, “đạo vua tôi”, “trung hiếu” của Nho giáo khi đó không thể giúp duy trì trật tự xã hội, bảo vệ ngôi vua cũng như ngăn chặn các hành vi tiếm nghịch. Điều này đặt ra thách thức cho trí thức Nho học đương thời là phải chấn hưng Nho học, thiết lập lại vị trí, vai trò của học thuyết Nho giáo trong đời sống chính trị - xã hội. Trước thực trạng đó, cũng như tầng lớp trí thức Nho học đương thời, Lê Quý Đôn nhìn nhận việc chấn hưng Nho học phải bắt nguồn từ việc tập trung giải quyết những khiếm khuyết trong hệ thống lý luận Nho giáo, được thể hiện tập trung ở phạm trù Lý - Khí.