Mẹ Đồng quan và nghi lễ thi Đồng quan trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam - Tứ phủ của người Việt

Abstract

“Đồng quan”, “mẹ đồng quan” là thuật ngữ được nhắc đến nhiều bởi các ông đồng, bà đồng trong tín ngưỡng thờ Mẫu vùng đồng bằng Bắc Bộ. Theo đó, đồng quan (mẹ đồng quan) được hiểu là một sự tôn xưng mà tín đồ tín ngưỡng thờ Mẫu Tam - Tứ phủ dành cho những ông đồng, bà đồng - người được coi là đã “kiều thỉnh” được Thánh mẫu nhập vào mình trong nghi thức Thi đồng quan. Trong quá khứ, đồng quan không phải chỉ là danh tiếng đơn thuần mà nó là “địa vi ̣cao quý nhất của ghế đệm nhà thánh”. Các ông đồng, bà đồng là đồng quan thường nhận được sự kính trọng, và trong một số trường hợp nhất định, những người tiếp xúc với mẹ đồng quan đều phải đứng để nói chuyện và sử dụng những lời lẽ cung kính như cung kính với Thánh mẫu, hành động đều phải giữ đúng mực và cẩn thâṇ như đang đối diện với tiên, thánh vậy. Thậm chí, đền thờ nào có người đỗ đồng quan thì cũng vì vậy mà trở lên vẻ vang, oanh liệt. Hiện nay, đồng quan và tục thi đồng quan không còn xuất hiện trong đời sống tín ngưỡng thờ Mẫu Tam - Tứ phủ nữa mà chủ yếu được truyền lại qua các câu chuyện kể của các ông đồng, bà đồng cũng như các di tích, đền thờ nơi đã từng có sự hiện diện của các mẹ đồng quan. Bài nghiên cứu này được thực hiện nhằm bước đầu tìm hiểu về đồng quan và tục thi đồng quan thông qua việc nghiên cứu thực địa tại một số đền thờ có bia, mộ của mẹ đồng quan, phỏng vấn sâu một số các đồng cựu, khảo cứu những ghi chép còn lại về mẹ đồng quan và tục thi đồng quan trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam - Tứ phủ trên địa bàn thành phố Hà Nội.