Tính lịch sử của chủ thể thông diễn kinh điển nho học nhìn từ Luận ngữ ngu án của Phạm Nguyễn Du

Abstract

Xuất phát từ quan điểm nhìn nhận hoạt động giải thích kinh điển Nho học như một phương thức thông diễn, cũng như xuất phát từ những quan điểm về tính lịch sử của chủ thể thông diễn kinh điển của học giả Hoàng Tuấn Kiệt trong công trình Tầm nhìn mới về lịch sử Nho học Đông Á, chúng tôi đi vào phân tích “tính lịch sử” được biểu hiện trong trường hợp Phạm Nguyễn Du với tác phẩm Luận ngữ ngu án của mình. Trong đó, chúng tôi nhấn mạnh đến yếu tố phong khí học tập, môi trường tư tưởng và bối cảnh chính trị như những yếu tố quan trọng tạo nên tính lịch sử của Phạm Nguyễn Du, xem xét ảnh hưởng của chúng đến cách thức giải thích, bình luận kinh điển của ông, cũng như vai trò của chúng trong việc kiến tạo nên những quan niệm mang tính cá nhân của ông. Cụ thể, trong bài viết, chúng tôi lần lượt phân tích những vấn đề sau: (1) Vấn đề tỉnh lịch sử của chủ thể thông diễn kinh điển Nho học; (2) Phong khí học tập ở Việt Nam thế kỷ XVIII và sự ra đời của Luận ngữ ngu án; (3) Môi trường tư tưởng ở Việt Nam thế kỷ XVIII và quan niệm triết học của Phạm Nguyễn Du được thể hiện trong Luận ngữ ngu án; (4) Bối cảnh chính trị ở Việt Nam thế kỷ XVIII và lập trường chính trị của Phạm Nguyễn Du được thể hiện trong Luận ngữ ngu án. Thông qua đó, chúng tôi rút ra một vài kết luận về ý nghĩa của tính lịch sử của chủ thể thông diễn kinh điển đối với hoạt động thông diễn cũng như kinh điển được thông diễn.